نظام ملی صلاحیت حرفه ای

صلاحیت حرفه ای در صنعت آسانسور و پله برقی

مقدمه : در ایران، صلاحیت حرفه‌ای به مجموعه‌ای از شایستگی‌ها شامل دانش، مهارت و نگرش اشاره دارد که به تناسب هر شغل یا حرفه تعیین می‌شود. این شایستگی‌ها توسط فرد در فرآیندهای آموزشی و تجربی در محیط‌های آموزشی، کاری و جامعه کسب شده و تبدیل به رفتار حرفه‌ای می‌شود^۱.

آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفه‌ای در سال ۱۳۹۱ توسط هیئت وزیران تصویب شد و اهداف آن شامل ایجاد بستر مناسب برای گسترش و ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای، رسمیت بخشی به انواع صلاحیت‌های حرفه‌ای در سطوح ملی و بین‌المللی، و استانداردسازی فرآیندهای مرتبط با ارزیابی گواهی‌نامه‌های آموزشی و مدارک تحصیلی است^۱.

مصوبات قانونی و اسناد بالا دستی  صلاحیت حرفه ای

در ایران، چندین مصوبه قانونی مرتبط با صلاحیت حرفه‌ای وجود دارد که به ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای و ارزیابی توانمندی‌های نیروی کار کمک می‌کنند. برخی از مهم‌ترین این مصوبات عبارتند از:

1. قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی: این قانون در سال ۱۳۹۶ تصویب شد و هدف آن گسترش شایستگی‌های حرفه‌ای، ارتقای جایگاه آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی، و کاهش فاصله سطح شایستگی نیروی کار کشور با سطح استاندارد جهانی است^۱. (۲۴/۸/۱۳۹۶- مجلس شورای اسلامی – ابلاغ ۱۹/۹/۱۳۹۶ شماره ابلاغیه ۷۸۹۵۶/۲۸)
2. آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفه‌ای: این آیین‌نامه در سال ۱۳۹۱ توسط هیئت وزیران تصویب شد و شامل مجموعه‌ای از شایستگی‌ها شامل دانش، مهارت و نگرش است که به تناسب هر شغل یا حرفه تعیین می‌شود^۲. (در اجرای ماده ۲۱ قانون توسعه برنامه پنجساله  پنجم – ۲۳/۷/۱۳۹۱ )
3. چارچوب صلاحیت حرفه‌ای ملی: این چارچوب در سال ۱۴۰۱ به تصویب هیئت وزیران رسید و به منظور ایجاد بستر مناسب برای گسترش و ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای و ارزیابی توانمندی‌های سرمایه انسانی تدوین شده است^۳.

اهداف چارچوب نظام صلاحیت حرفه ای

چارچوب صلاحیت حرفه‌ای اهداف زیر را دنبال می‌کند:

– ایجاد انسجام بین نظام های آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتی (اولیه و مستمر)، آموزش عالی، آموزش عمومی، آموزش های سازمان یافته و سازمان نایافته بازارکار

– تسهیل تحرک پذیری نیروی کار و یادگیرندگان در مقیاس ملی و بین المللی

– بهبود کیفیت و افزایش بهره وری نظام های آموزشی

– تبیین مسیرهای پیشرفت یادگیری و توسعه حرفه ای و چگونگی ارتباط بین آنها

– انطباق پذیری استانداردهای حرفه، ارزشیابی و آموزش با سطوح چهارچوب صلاحیت حرفه ای

– به رسمیت شناختن پیامدهای یادگیری رسمی، غیررسمی و سازمان نایافته و ترویج، حمایت و یادگیری مادام العمر

– تسهیل ساماندهی عرضه و تقاضای سرمایه انسانی کشور

– افزایش شفافیت، کارایی و هماهنگی بین نظام های­ حرفه ای بخشی و نظام صلاحیت حرفه ای ملی

ضمانت اجرایی قانون صلاحیت حرفه ای ملی

ضمانت اجرایی قانون صلاحیت حرفه‌ای در ایران به وسیله چندین آیین‌نامه و دستورالعمل مختلف تأمین می‌شود. این قوانین و مقررات به منظور اطمینان از رعایت استانداردهای حرفه‌ای و ارتقای شایستگی‌های نیروی کار تدوین شده‌اند. برخی از این ضمانت‌ها عبارتند از:

1. آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفه‌ای: این آیین‌نامه شامل مجموعه‌ای از شایستگی‌ها است که به تناسب هر شغل یا حرفه تعیین می‌شود و اهداف آن شامل ایجاد بستر مناسب برای گسترش و ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای و ارزیابی توانمندی‌های سرمایه انسانی است^۱.
2. دستورالعمل ارزیابی صلاحیت حرفه‌ای کارکنان نظام اداری: این دستورالعمل به منظور رتبه‌بندی و ارتقای کارمندان در طبقات و رتبه‌های مختلف تدوین شده و شامل ضوابط نحوه ارتقای کارمندان در طبقات و رتبه‌های جدول حق شغل است^۲.
3. چارچوب صلاحیت حرفه‌ای ملی: این چارچوب به منظور ایجاد انسجام بین نظام‌های آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی و ارزیابی توانمندی‌های سرمایه انسانی تدوین شده است^۳.

این قوانین و مقررات به منظور اطمینان از رعایت استانداردهای حرفه‌ای و ارتقای شایستگی‌های نیروی کار تدوین شده‌اند و اجرای آن‌ها توسط نهادهای مربوطه نظارت می‌شود.

مسئول اجرای قانون صلاحیت حرفه ای ملی

مسئول اجرای قانون صلاحیت حرفه‌ای در ایران شامل چندین نهاد و سازمان مختلف است که هر کدام نقش خاصی در این فرآیند دارند:

1. شورای‌عالی آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی: این شورا مسئول طراحی و نظارت بر اجرای نظام صلاحیت حرفه‌ای و نظارت بر آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی است^۱.
2. مرکز سنجش آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی: این مرکز مسئول ارزیابی و تعیین صلاحیت‌های حرفه‌ای است و نقش کلیدی در اجرای این قانون دارد^۲.
3. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی: این وزارتخانه نیز نقش مهمی در تدوین و اجرای آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با صلاحیت حرفه‌ای دارد^۳.

این نهادها با همکاری یکدیگر تلاش می‌کنند تا استانداردهای حرفه‌ای را در کشور ارتقا دهند و از رعایت آن‌ها اطمینان حاصل کنند.

نقش دانشگاه جامع علمی کاربردی در شورای عالی صلاحیت حرفه ای

دانشگاه جامع علمی کاربردی نقش مهمی در مرکز سنجش آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی دارد. این دانشگاه به عنوان نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در کارگروه‌های تخصصی نظارت و سنجش و صلاحیت حرفه‌ای حضور فعال دارد^۱.

وظایف اصلی دانشگاه علمی کاربردی در این مرکز شامل موارد زیر است:

1. تدوین چارچوب ملی صلاحیت حرفه‌ای: دانشگاه علمی کاربردی در تدوین و به‌روزرسانی چارچوب‌های ملی صلاحیت حرفه‌ای نقش دارد تا اطمینان حاصل شود که مهارت‌ها و دانش‌های مورد نیاز بازار کار به درستی آموزش داده می‌شوند^۱.
2. ارائه دوره‌های آموزشی: این دانشگاه دوره‌های علمی-کاربردی در مقاطع کاردانی و کارشناسی برگزار می‌کند که هدف آن ارتقاء سطح مهارت‌های شاغلین و فارغ‌التحصیلان است^۲.
3. همکاری با صنعت: دانشگاه علمی کاربردی با صنایع مختلف همکاری می‌کند تا نیازهای آموزشی و مهارتی آن‌ها را شناسایی و برآورده کند^۲.

صلاحیت حرفه ای در صنعت آسانسور و پله برقی – بین الملل

ایالات متحده

در ایالات متحده، تکنسین‌های آسانسور معمولاً ترکیبی از آموزش رسمی و آموزش در حین کار را می‌گذرانند. برنامه آموزشی ملی صنعت آسانسور (NEIEP) یک برنامه کارآموزی جامع ارائه می‌دهد که شامل آموزش کلاس درس و تجربه عملی است. تکنسین‌ها باید مجموعه‌ای از آزمون‌ها را برای دریافت گواهینامه بگذرانند. مهارت‌های کلیدی شامل مهارت‌های الکتریکی و مکانیکی، مقررات ایمنی و توانایی حل مسئله است . در ایالات متحده، صلاحیت حرفه‌ای در صنعت آسانسور و پله برقی توسط سازمان‌ها و انجمن‌های مختلفی تنظیم و نظارت می‌شود. برخی از این سازمان‌ها شامل National Association of Elevator Contractors (NAEC) و Elevator Escalator Safety Foundation (EESF) هستند^۱.

کانادا

در کانادا، صلاحیت حرفه‌ای در صنعت آسانسور و پله برقی توسط برنامه‌های کارآموزی و گواهینامه‌های مختلف تنظیم می‌شود. برای مثال، تکمیل یک برنامه کارآموزی چهار تا پنج ساله یا ترکیبی از چهار سال سابقه کار و تحصیل در دوره‌های مرتبط برای اخذ مجوز کار الزامی است^۱.

در استان‌های کبک و آلبرتا، اخذ گواهی کار نصب و تعمیر آسانسور اجباری است^۱. این گواهینامه‌ها تضمین می‌کنند که تکنسین‌ها و مهندسان دارای مهارت‌ها و دانش لازم برای انجام کارهای خود به صورت ایمن و کارآمد هستند. در تورنتو و استان های هم جوار TSSA با کمک Ontario trade college    مسئول برگزاری آزمون های صلاحیت حرفه ای در این صنعت می باشد .

آلمان

در آلمان، مسئولیت صدور گواهینامه مهارت فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده وزارت فدرال آموزش و تحقیقات (BMBF) است. این وزارتخانه از طریق قانون شناسایی (Recognition Act) ارزیابی‌های لازم برای معادل‌سازی صلاحیت‌های حرفه‌ای خارجی با مشاغل آلمانی را انجام می‌دهد^۱.

ژاپن.

در ژاپن، مسئولیت بررسی صلاحیت حرفه ای  از مهارت‌های فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده چندین سازمان و نهاد صدور گواهینامه است. یکی از سازمان‌های برجسته در این زمینه، شرکت هلدینگ خدمات آسانسور ژاپن (JES) است که سیستم صدور گواهینامه داخلی خود را برای پرسنل فنی دارد. این سیستم شامل سطوح مختلفی از صلاحیت‌ها است تا اطمینان حاصل شود که تکنسین‌ها در زمینه نگهداری و ایمنی به خوبی آموزش دیده‌اند.

علاوه بر این، انجمن ملی پیمانکاران آسانسور (NAEC)  آمریکا،  گواهینامه‌هایی مانند برنامه CET™ (تکنسین آسانسور معتبر) را ارائه می‌دهد که به صورت بین‌المللی شناخته شده است و می‌تواند برای تکنسین‌هایی که در ژاپن کار می‌کنند، مرتبط باشد.در ژاپن، تکنسین‌های آسانسور باید یک برنامه آموزشی دقیق را که شامل آموزش کلاس درس و تجربه عملی است، تکمیل کنند. انجمن آسانسور ژاپن (JEA) استانداردهای آموزش و صدور گواهینامه را تعیین می‌کند.

چین

در چین، مهارت‌های فنی تکنسین‌های آسانسور عمدتاً تحت نظارت سیستم گواهینامه‌های ملی صلاحیت حرفه‌ای (NVQCs) قرار دارد. این سیستم توسط وزارت منابع انسانی و تأمین اجتماعی (MOHRSS) مدیریت می‌شود و اطمینان حاصل می‌کند که تکنسین‌ها از طریق سطوح مختلف گواهینامه، استانداردهای مورد نیاز را رعایت می‌کنند.علاوه بر این، انجمن آسانسور چین (CEA) نقش مهمی در تعیین استانداردهای صنعتی و ارائه برنامه‌های آموزشی برای تکنیسین‌های آسانسور ایفا می‌کند.

بریتانیا

در بریتانیا، مهارت‌های فنی تکنسین‌های آسانسور عمدتاً تحت نظارت انجمن صنعت آسانسور و پله برقی (LEIA) قرار دارد. LEIA برنامه‌ها و گواهینامه‌های آموزشی مختلفی را ارائه می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که تکنسین‌ها استانداردهای صنعتی را رعایت می‌کنند.

علاوه بر این، گواهینامه‌های ملی صلاحیت حرفه‌ای (NVQs) گواهینامه‌های شناخته شده‌ای در بریتانیا هستند که مهارت‌ها و دانش تکنسین‌ها را در محیط‌های واقعی ارزیابی می‌کنند. این گواهینامه‌ها اغلب توسط نهادهایی مانند  BTECH T EDEXCELL  EAL اعطا می‌شوند.

لهستان

در لهستان به عنوان یکی از کشور های اروپای شرقی نیز صنعت آسانسور دارای چارچوب خاص خود می باشد . چارچوب صلاحیت‌های لهستان PQFیک سیستم مرجع است که صلاحیت‌های اعطا شده در لهستان را توصیف می‌کند. این سیستم شامل هشت سطح است که هر کدام دامنه و پیچیدگی دانش، مهارت‌ها و صلاحیت‌های اجتماعی مورد نیاز را توصیف می‌کنند. تکنسین‌های آسانسور باید سطوح خاصی از PQF را برای شناخته شدن به عنوان حرفه‌ای‌های واجد شرایط رعایت کنند.

اتریش

در اتریش، مسئولیت صدور گواهینامه مهارت فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده وزارت فدرال آموزش، علوم و تحقیقات (BMBWF) است. این وزارتخانه ارزیابی‌های لازم برای صلاحیت‌های فنی را انجام می‌دهد.

 ترکیه

در ترکیه، مسئولیت صدور گواهینامه مهارت فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده وزارت صنعت و فناوری است. این وزارتخانه از طریق سازمان‌های مختلف و برنامه‌های آموزشی، ارزیابی‌های لازم برای صلاحیت‌های فنی را انجام می‌دهد^۱.

استرالیا

در استرالیا، مسئولیت صدور گواهینامه مهارت فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده سازمان Trades Recognition Australia (TRA) است. این سازمان ارزیابی‌های لازم برای صلاحیت‌های فنی را انجام می‌دهد و برای دریافت گواهینامه، تکنسین‌ها باید معیارهای خاصی را برآورده کنند^۱.

 امارات متحده عربی

در امارات متحده عربی، مسئولیت صدور گواهینامه مهارت فنی تکنسین‌های آسانسور بر عهده وزارت منابع انسانی و امارات (MOHRE) است. این وزارتخانه دسته‌بندی‌های مختلفی برای مهارت‌های حرفه‌ای دارد که شامل تکنسین‌های آسانسور نیز می‌شود^۱.

صلاحیت حرفه ای صنعت آسانسور و پله برقی در ایران

اگر چه سابقه صلاحیت حرفه ای با ادبیاتی نسبتا متفاوت از سال ۱۳۸۰ در ایران شکل گرفت ، لیکن با ایجاد رشته های تحصیلی  کاردانی ، کارشناسی و  کارشناسی ارشد در این صنعت راه برای تامین منابع انسانی آموزش دیده فراهم شد . برگزاری دوره های آموزشی تخصصی ، آزمون های مدیر فنی و تکنیسین فنی زیر نظر وزارت صنعت ، معدن و تجارت از سال ۱۳۸۵ تاکنون ، نقش به سزایی در شکل گیری چارچوب منابع انسانی ماهر در این صنعت ایفا نموده است . هر چند که در گذر زمان این فرآیند دستخوش تغییرات و تکامل گردیده است .

صلاحیت حرفه‌ای در صنعت آسانسور و پله برقی ایران نیز از الگوی ۸ سطحی ایسکو ISCO  بهره می برد .  شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها و دانش‌های تخصصی است که برای انجام وظایف مختلف در این صنعت ضروری است. برخی از مشاغل کلیدی در این حوزه و صلاحیت‌های مورد نیاز آن‌ها عبارتند از:

1. تکنسین نصب مکانیکال آسانسور: این شغل شامل نصب و راه‌اندازی مکانیکی آسانسورها است. صلاحیت‌های مورد نیاز شامل دانش فنی در زمینه مکانیک، توانایی خواندن نقشه‌های فنی، و مهارت‌های عملی در نصب و تنظیم قطعات مکانیکی است^۱.
2. تکنیسین نصب الکتریکال و راه اندازی آسانسور : این شغل شامل مهارت های لازم برای نصب اجزای الکتریکی ، تنظیمات مکانیکی و اقدامات لازم برای راه اندازی و تحویل آسانسور است . دانش فنی در حوزه برق ، الکترونیک ، مکانیک در این شغل الزامی است .
3. تکنیسین سرویس و نگهداری آسانسور : این شغل شامل مهارت های لازم برای سرویس و نگهداری ، تعمیرات محدود انواع آسانسور می باشد . شناخت کلی سیستم های مختلف ، تسلط بر مفهوم نگهدای و تعمیرات پیش گیرانه در این شغل الزامی است .
4. مدیر فنی طراحی و محاسبات آسانسور: این شغل شامل طراحی و محاسبات فنی برای نصب و راه‌اندازی آسانسورها است. صلاحیت‌های مورد نیاز شامل دانش عمیق در زمینه مهندسی مکانیک و برق، توانایی انجام محاسبات پیچیده، و آشنایی با استانداردهای ایمنی و کیفیت است^۱.
5. مدیر فنی نصب و راه‌اندازی آسانسور: این شغل شامل نظارت بر فرآیند نصب و راه‌اندازی آسانسورها است. صلاحیت‌های مورد نیاز شامل توانایی مدیریت پروژه، دانش فنی در زمینه نصب و راه‌اندازی، و مهارت‌های ارتباطی برای هماهنگی با تیم‌های مختلف است^۱.
6. تکنیسین نصب و راه اندازی پله برقی و پیاده رو متحرک : این شغل شامل آماده سازی محل نصب ، انتقال ، جایگذاری ، نصب و راه اندازی پله برقی و پیاده رو متحرک می باشد . تسلط فرد بر نحوه قلاب بندی و انتقال اجسام سنگین ، مکانیک ، برق و الکترونیک و تسلط بر تابلو های پی ال سی الزامیست.
7. تکنیسین سرویس و نگهداری پله برقی و پیاده رو متحرک : این شغل شامل مهارتهای لازم برای سرویس و نگهداری پیشگیرانه و دوره ای ، تعمیرات محدود انواع پلکان برقی و پیاده رو متحرک است . درک مفهوم نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه ، دانش عیب یابی  برق و الکترونیک از مهم ترین مهارت های این شغل به شمار می رود.
8. مدیر فنی نصب و راه اندازی پله برقی و پیاده رو متحرک : این شغل شامل نظارت بر فرآیند نصب و راه اندازی پله برقی و پیاده رو متحرک است . صلاحیت های مورد نیاز شامل توانایی مدیریت پروژه ، دانش فنی در زمینه نصب و راه اندازی ، مهارتهای ارتباطی و کار گروهی است .

این صلاحیت‌ها توسط دانشگاه جامع علمی کاربردی و اتحادیه کشوری آسانسور، پله برقی و خدمات وابسته تدوین و تأیید شده‌اند^۱۲.

مشاغل جدید در حوزه صلاحیت حرفه ای

فرآیند تدوین شناسنامه های صلاحیت شغلی با همکاری دانشگاه جامع علمی کاربردی و اتخادیه کشوری آسانسور و پله برقی از  خرداد ۱۴۰۱ در قالب جلسات هفتگی مستمر آغاز و مطابق برنامه تعیین شده از سوی هیات مدیره اتحادیه تا پایان شهریور ۱۴۰۳ هشت  شناسنامه فوق مصوب گردید . همچنین آزمون دو عنوان شغلی به صورت نمونه برگزار که منجر به صدور گواهینامه مشترک بین اتحادیه و دانشگاه گردید . علاوه بر مشاغل فوق که در حیطه تخصصی می باشد ، مشاغل دیگری نیز در هرم منابع انسانی صنعت آسانسور و پله برقی وجود دارد که بنا به اولویت در دستور کار قرار خواهدگرفت  که برخی از آنها بشرح ذیل است :

• کارشناس خبره آسانسور
• کارشناس خبره پله برقی و پیاده روی متحرک
• فروشنده قطعات آسانسور و پله برقی
• مدیر فنی طراحی و تولید قطعات آسانسور – کابین و مجموعه آن
• مدیر فنی طراحی و تولید  قطعات آسانسور – نیرو محرکه
• مدیر فنی طراحی و تولید قطعات آسانسور – سیستم ایمنی