- صلاحیت حرفه ای :
مجموعه ای ازشایستگی های حرفه ای که دارنده آن براساس سطوح مرتبط با آن شایستگیها، در چارچوب صلاحیت حرفه ای ملی، مورد ارزیابی و ممیزی قرار میگیرد.و علاوه بر مدرک تحصیلی، به دریافت گواهینامه صلاحیت حرفه ای در آن سطح نائل می آید.
- شایستگی حرفه ای : ترکیب درهم تنیده دانش )هدایت عمل ، نشان دادن عمل ، و تفسیرو تعمیم عمل( ، مهار تهای مرتبط با کاربرد دانش و نگرش که توسط استانداردهای عملکرد در دنیای کار ارزیابی و تأیید میشود.
- توصیف کنند ه های سطوح صلاحیت حرفه ای: دانش، مهارت، نگرش و شایستگی های حرف های سنجش پذیر و مورد توافق ذینفعان،
سیاست گذاران و ارائه کنندگان آموز شهای فنی وحرفه ای برای هر سطح که اساس ارزیابی و ممیزی ملی برای اعطای گواهینامه قرار میگیرد
- سازگاری افقی : تناسب نوع رشته های تحصیلی –حرفه ای و شایستگی های حرفه ای تحت آموزش با نیازهای مشاغل موجود در دنیای کار.
- سازگاری عمودی: تناسب سطح مهار تها وشایستگی های رشته های تحصیلی حرفه ای برای تصدی یک شغل در دنیای کار.
- سازگاری جغرافیایی : تناسب نوع رشته های تحصیلی حرفه ای و سطح مهار تها و شایستگی هابا نیا زهای منطقه ای.
اهداف چارچوب صلاحیت حرفه ای
دو دسته هدف وجود دارند: اهداف اولیه که ناشی از سازگاری برنامه های درسی با سطوح صلاحیت و محتوای توصیف کننده های هر سطح هستند،و اهداف ثانویه که از وجه ممیزی و ارزیابی مدارک
تحصیلی و گواهینامه های شایستگی حاصل می شوند.
موضوع این نوشتار بررسی اثر اهداف اولیه بر ارزشیابی یادگیری در آموز شهای فنی وحرفه ای رسمی است.
اهداف اولیه:
- تضمین کیفیت آموز شهای فنی وحرفه ای ازطریق انطباق سطوح صلاحیت حرفه ای با مسیرتوسعه حرفه ای و نظام درس گذاری مدرسه ای؛
- ایجاد ارتباط بین محتوای سنجش عملکردی)شایستگی( و محتوای سطوح صلاحیت حرفه ای؛
- مقایسه پذیر کردن نتایج ارزشیابی یادگیری باتوصیف کننده های سطوح صلاحیت حرفه ای؛
- ایجاد تسهیل و انعطاف برای یادگیرندگان به منظور حرکت در مسیرهای متفاوت آموز شهای
فنی وحرفه ای )رسمی، غیررسمی و سازما ن نایافته(.
اهداف ثانویه:
- حمایت ازیادگیریهای مادا مالعمر از طریق به حساب آوردن یادگیر یهای قبلی و تجارب افراد و
ارتقای آنان؛
- تسهیل حرکت دانش آموختگان و مهارت آموختگان به صورت افقی و عمودی بین سطوح تحصیلی و مهارتی در سطح ملی و بین المللی؛
- معرفی صلاحیتهای حرفه ای سطوح متفاوت ملی در سطح بین المللی برای اعتباردهی به مدارک
تحصیلی و گواهینامه های حرفه ای؛
- یکپارچه سازی توسعه آموز شهای فنی وحرفه ای؛
- استانداردسازی فعالیتهای حرفه ای در سطح ملی برای کمک به توسعه پایدار؛
- یکسا ن سازی سطوح صلاحیت در کشور از طریق استانداردسازی شایستگی های حرفه ای؛
- مشارکت ارائه کنندگان آموز شهای فنی وحرفه ای در سیاست گذاری، برنامه ریزی، تدوین
استانداردهای حرفه ای و ارزشیابی؛
- یکپارچه سازی اعطای صلاحیت حرفه ای ملی از طریق اثبات شایستگیها در سطح ملی؛
- فراهم آوردن شرایط رتبه بندی مراکز ارائه دهنده آموزش؛
- تنوع بخشی به انواع آموز شهای فنی وحرفه ای از طریق محاسبه تجارب شخصی افراد در ارتقای
صلاحیت های حرفه ای؛
- همگا م سازی صلاحیت های نیروی انسانی با اقتضائات اقتصادی؛
- تسهیل حرکت نیروی کار فراتر از مرزها از طریق اعطای گواهینامه های صلاحیت حرفه ای در ترازبین المللی.
مدارک تعیین صلاحیت حرفه ای
توصیف کننده های سطوح و پیامدهای یادگیری
- پیامدهای یادگیری ناشی از آموزش و تربیت فنی وحرفه ای در تمام سطوح و برای هر صلاحیت
عبار ت اند از مجموع های از:
- دانش
- مهارت
- نگرش
شایستگی حرفه ای
که به صورت درهم تنیده شایستگی خود را نشان میدهد. بر این اساس:
- دانش عبارت است از درک و فهم مفاهیم، اصول و رویه ها.
- مهارت عبارت است از کاربرد دانش.
- نگرش عبارت است از شوق و تعهد انجام کار و نشان دادن رفتارهای معطوف به عاطفه.
- شایستگی حرفه ای عبارت است از کاربرد مهارت در یک زمینه خاص شغلی و یا حرفه ای.
اثبات شایستگی حرفه ای برای هر یک از سطوح ازطریق ارزیابی پیامدهای یادگیری به صورت در هم تنیده انجام میشود. به این معنی که نتایج تعیین صلاحیت حرفه ای در تمام سطوح مستلزم ارزیابی دانش، مهارت، نگرش و شایستگی حرفه ای در همان سطوح توسط ارزیابی برونی ۱۸ و با معیارها ۱۹ وتوصیف کننده های ۲۰ همان سطوح انجام خواهد شد.
بدیهی است توصیف کننده های سطوح عبارتهایی کلی اند که مصداق آنها به رشته های تحصیلی حرفه ای مرتبط است .توصیف کننده های سطوح صلاحیت شامل پیامدهای یادگیری هستند که به صورت دانش،مهارت وشایستگی های حرفه ای در برنامه درسی وجوددارند،آموزش براساس آنها انجام میشود و ارزیابی هم برای اثبات شایستگی براساس همین پیامدها خواهد بود.
بدیهی است پیامدهای یادگیری درهریک از سطوح صلاحیت براساس تعریف یکسان اند اما مصادیق آن منطبق با آن رشته تحصیلی – حرفه ای است که یادگیرندگان در مسیر آن قرارگرفته اند.بنابراین توصیف کننده در سطح کلی تعریف میشوند ولی مصداق آن باید بعد از تشکیل مرکز ملی راهبردی آموزش های فنی و حرفه ای (نهادملی)وسازمان دهی بوردهای تخصصی آموزش های فنی و حرفه ای رسمی ،غیررسمی ،آموزشهای عالی فنی و حرفه ای ،ومرکز ملی سنجش درفرایندی ملی روایی سنجی و اعتبارسنجی شود جدول ۱معیارهای سنجش کلی را برای هریک از سطوح در
سطوح صلاحیت حرف های
براساس مطالعه تطبیقی، در سایر کشورها به ویژه اروپا، برای چارچوب صلاحیت حرفه ای یک نظام صلاحیت حرفه ای هشت سطحی پیشنهاد می شود که حداکثر تطابق را با نظام آموزشی و تربیت فنی و حرفه ای رسمی در دوره متوسطه و آموز شهای عالی فنی وحرفه ای در کشور دارد و از سهولت لازم برای تطبیق با آموز شهای غیررسمی فنی وحرفه ای نیز برخوردار است.
مسیرهای آموزش و تربیت فنی و حرفه ای
مسیرهای آموزش و تربیت فنی وحرفه ای در یک نظام صلاحیت حرفه ای هشت گانه در آموزش و تربیت فنی و حرفه ای مطابق جدول ۲ خواهد بود.
جدول ۲. مسیرهای آموزش و تربیت فنی وحرفه ای
معیا رهای سنجش کلی را برای هریک از سطوح درقالب رفتارهای صلاحیتی قابل سنجش به صورت پیشنهادی تعریف میکند.بدیهی است توصیف کننده های سطوح عبارت هایی کلی اند که مصداق آ نها به رشته های تحصیلی حرفه ای مرتبط است. توصیف کننده های سطوح صلاحیت شامل پیامدهای یادگیری هستند که به صورت دانش، مهارت و شایستگی های حرفه ای دربرنامه درسی وجود دارند، آموزش براساس آ نها انجام میشود و ارزیابی هم برای اثبات شایستگی براساس همین پیامدها خواهد بود.بدیهی است، پیامدهای یادگیری در هر یک ازسطوح صلاحیت براساس تعریف یکسا ن اند، اما مصادیق آن منطبق با آن رشته تحصیلی حرفه ای
تعریف، قلمرو و گواهینامه صلاحیت حرفه ای و ارتباط آن با برنامه های درسی شاخه فنی وحرفه ای
گوا هینامه های صلاحیت حرفه ای برحسب قرارگرفتن در مسیرهای متفاوت آموزش دارای ارزشهای زمانی و جایگاهی متفاوتی هستند. در طول دوره سه ساله متوسطه دوم شاخه فنی وحرفه ای، هر سال ۱۰پودمان در قالب دو درس ۳۰۰ ساعته و جمعاً در سه سال، ۳۰ پودمان و ۶ درس با ارزش زمانی ۱۸۰۰ساعت با محتوای شایستگی های حرفه ای به صورت کارگاهی تدریس میشود که در تطبیق با سطوح صلاحیت حرفه ای معادل سطحهای ۲ و ۳ است.
- گواهینامهسطح ۱ صلاحیت حرفه ای
۳۰۰تا ۶۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی ( برای
یک حرفه در سطح ۱ مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل
) • گواهینامه سطح ۲ صلاحیت حرفه ای
۹۰۰ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی ( برای یک حرفه ای در سطح ۲ مهارت نظام طبقه بندی ملی،گرو ههای شغلیکه شامل در سهای کارگاهی سال دهم درس کارگاهی یازدهم میشود.
- گواهینامهسطح ۳ صلاحیت حرفه ای:
۹۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۲مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل کشور(گروه های شغلی ۴،۵،۶،۷،۸،به نحوی که حرفه سطح ۳ صلاحیت حرفه ای در امتدادحرفه سطح ۲ صلاحیت حرفه ای در یک مسیرتوسعه حرفه ای قرار گیرد. به عبارت بهتر، حرفه انتخابی سطح یک صلاحیت حرفه ای پیشنیاز حرفه انتخابی سطح دو صلاحیت حرفه ای است که شامل درس کارگاهی سال یازدهم و درسهای کارگاهی درس دوازدهم است.
- گواهینامهسطح ۴ صلاحیت حرفه ای:
ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۳ مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل )گروه شغلی ۳( به نحوی که حرفه انتخابی در سطح ۴، درمسیر توسعه حرفه ای تکمیل کننده شایستگی ها درحرفه های انتخابی سطح ۳ صلاحیت حرفه ای باشد.
- گواهینامهسطح ۵ صلاحیت حرفه ای:
۹۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۴ مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل )گروه شغلی ۳( به نحوی که حرفه انتخابی در سطح ۵، در مسیر توسعه حرفه ای تکمیل کننده شایستگیها در حرفه های انتخابی سطح ۴ صلاحیت حرف های باشد.
- گواهینامهسطح ۶ صلاحیت حرف های:
۹۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۴ مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل )گروه شغلی ۲( به نحوی که حرفه انتخابی در مسیر توسعه حرف های سطح ۵ صلاحیت حرفه ای باشد.
- گواهینامهسطح ۷ صلاحیت حرف های:
۱۸۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۴ مهارت نظام طبقه بندی ملی مشاغل )گروه شغلی ۲( به نحوی که حرفه انتخابی در مسیر توسعه حرفه ای سطح ۶ صلاحیت حرفه ای باشد.
- گواهینامه سطح ۸ صلاحیت حرفه ای:
۱۸۰۰ ساعت آموزش عملی )شایستگی فنی( برای یک حرفه در سطح ۴ مهارت نظام طبقه بندی مشاغل )گروه شغلی ۱( به نحوی که حرفه انتخابی در مسیر توسعه حرفه ای سطح ۷ صلاحیت حرفه ایباشد.
مسیر توسعه حرفه ای
در نظام آموزش و تربیت فنی وحرفه ای امکان دریافت مدارک تحصیلی از دیپلم تا دکترای حرفه ای به صورت ناپیوسته با شرط اثبات شایستگی و گذر تجربی از هر سطح صلاحیت به سطح بعدی فراهم است.
به نحوی که ورودی های نظام آموزش و تربیت فنی وحرفه ای که بعد از دوره متوسطه اول شروع میشود، میتوانند در مسیر توسعه حرفه ای همراه با آموزش و طی گذر تجربی )کار واقعی و کسب
تجربه( مسیر ارتقای صلاحیت حرفه ای را همراه با دریافت گواهی نامه و مدرک تحصیلی طی کنند.
بدیهی است موضوع گذر تجربی در این نوع آموز شها به عنوان یک اصل باید مورد توجه قرار گیرد.
- سایرملاحظات درخصوص مسیر توسعه حرفه ایبه این شرح اند:
هر ۹۰۰ ساعت معادل یک سال در نظر گرفته شده است.
گذر تجربی تا آخرین مرحله بدون احتساب سطح ۱ به ۲ صلاحیت ۱۰ تا ۱۲ سال خواهد بود.
طول دوران آموزش به صورت رسمی و غیررسمی و گذر تجربی ۲۲ تا ۲۴ سال خواهد بود
پختگی کامل همراه با تجربه کاری در مرز ۴۰ سالگی برای نیروی کار در حد دکترای حرفه ای به شرط گذر موفق و اثبات شایستگی خواهد بود.
سن ورود به آموزش و تربیت فنی وحرفه ای ۱۵سال است که معادل پایان دوره تحصیلی اول
متوسطه است.
نتیجه گیری
با توجه به انطباق سطوح ۲ و ۳ صلاحیت حرفه ای با در سهای کارگاهی سا لهای دهم، یازدهم و دوازدهم شاخه فنی وحرفه ای به لحاظ زمانی در برنامه درسی رشته های تحصیلی حرفه ای و محتوایی در قالب شایستگی های حرفه ای و اجرای سنجش مبتنی بر شایستگی در فرایند اجرای آموزش، انتظار میرودکه کیفیت آموزش پاسخگوی ارزشیابی براساستوصیف کننده های سطوح صلاحیت باشد. به هرحال این سازگاری بر ارزشیابی یادگیری مدرس هایتأثیر کیفی دارد.